از زيره و رازيانه تا چاي و گل‌گاوزبان

گفتگو با دکتر محمدحسين صالحي سورمقي درباره دمنوش‌هاي تركيبي
 

اگر سري به سوپرمارکت‌‌ها بزنيد حتما در قفسه مربوط به چاي، انواع خشک، تي‌بگ و حتي ساير دمنوش‌ها را خواهيد ديد. امروزه توليد چاي کيسه‌اي و انواع گياهان معطر به صورت تکي يا ترکيبي بسيار باب شده است.
در رابطه با نحوه توليد، درست بودن مصرف چاي و دمنوش‌هاي کيسه‌اي و اينکه آيا خواص آنها بر هم تاثيرگذار است يا نه، سوالاتي را از دکتر محمد حسين صالحي‌سورمقي، متخصص فارماكوگنوزي و استاد دانشكده داروسازي دانشگاه علوم‌پزشكي تهران پرسيديم که مي‌خوانيد.

جناب دکتر! اين روزها به دليل کمي وقت و مشغله زياد، مصرف چاي و دمنوش‌هاي کيسه‌اي بسيار رواج پيدا کرده است. آيا چاي کيسه‌اي کيفيت چاي اصيل ايراني را دارد؟
 

در واقع، چاي کيسه‌اي از پودر و خاکه چاي درست شده است که حتي گاهي با کيفيت نيست و کافئين آن استخراج شده ولي براي آنکه به سرعت رنگ بدهد، به آن رنگ و طعم مصنوعي مي زنند. اينکه مي‌بينيد چاي کيسه‌اي در کمتر از يک دقيقه قرار گرفتن در آب‌جوش، رنگ غليظي پيدا مي‌کند به اين معني است که به آن رنگ مصنوعي اضافه كرده‌اند. خود چاي را وقتي دم مي‌کنيم خيلي طول مي‌کشد تا يک رنگ کمرنگ بدهد. عطر چاي‌هاي معطر نيز هيچ‌کدام مربوط به خود چاي نيستند زيرا بعد از جداسازي پودر چاي و افزودن رنگ و طعم به آن، آنها را بسته بندي و وارد بازار مي‌کنند.

در مورد ساير دمنوش‌ها چطور؟ آيا به آنها هم رنگ و طعم اضافه مي‌شود؟
 

گياهاني مانند نعناع براي آنکه مواد معطر با ورود به آب‌جوش زود استخراج شود، برگ يا قسمت‌هاي موردنظر را پودر کرده و در کاغذهاي مخصوص مي‌ريزند. زيرا هر چه گياه ذراتش ريزتر باشد آب سريع‌تر در آن نفوذ مي‌كند و ماده معطر استخراج مي‌شود ولي دمنوش‌هايي غير از چاي چون اصولا خودشان بو دارند، کمتر داراي رنگ و اسانس مصنوعي هستند. البته اين دمنوش‌ها بايد مدت‌زمان بيشتري در آب‌جوش بمانند تا اسانس شان استخراج شود.

اين زمان بيشتر يعني چقدر؟
 

بين 5 تا 10 دقيقه.

برخي از دمنوش‌ها شامل چند گياه مخلوط هستند، آيا خواص اين گياهان بر هم تاثير منفي نمي‌گذارد؟
 

نه در همه موارد. برخي از اين گياهان از قديم با هم مخلوط مي‌شدند. تجربه نشان داده که اين مخلوط مي‌تواند اثرات تقويت كننده داشته باشد ضمن اينکه مخلوط کردن، سبب مي‌شود برخي عوارض جانبي هم کم يا حذف شود. فرض کنيد يکي از تجارب خوب ايراني‌ها اين است که ليموعماني و گل‌گاوزبان را با هم مخلوط مي‌کنند. اين کار سبب مي‌شود دم‌کرده مزه بهتر و رنگ زيباتر پيدا كند و خاصيت آرام‌بخش آن قوي‌تر از هر دو گياه به تنهايي ‌شود. اما اگر بدون مطالعه بخواهيم گياهان را با هم مخلوط کنيم، ممکن است ترکيبات‌شان با هم تداخل داشته باشد و عوارض جانبي‌شان زياد شود يا حتي مخلوط کردن آنها سبب از بين رفتن برخي خواص يا ايجاد يک سميت جزيي يا شديد شود. بنابراين بدون تجربه نمي‌توانيم خودمان گياهان را با هم مخلوط کنيم و به مصرف برسانيم.

آيا نوشيدن روزانه دمنوش‌ها مي‌تواند عوارضي به دنبال داشته باشد؟
 

اين موضوع بستگي به نوع دمنوش دارد. برخي از دمنوش‌ها مانند زيره و رازيانه را هر روز روزي 5 تا 10 گرم مي‌توانيم مصرف كنيم. اما گل گاوزبان را نمي‌توان هر روز مصرف كرد چون باعث بالا يا پايين رفتن فشارخون يا ديگر فاكتورهاي خوني مي‌شود. دمنوش‌هايي مانند زيره، رازيانه و گشنيز اسانس دارد مصرف روزانه آنها بدون اشكال است. اما ساير دمنوش‌ها بايد مورد بررسي قرار گيرند. اصولا بايد روي بسته‌بندي دمنوش‌ها نوشته شده باشد چه مقدار و به چه شكل مصرف شوند و توجه مصرف‌كنندگان به اين نكات الزامي است.

به نظر شما، مصرف دمنوش‌ها به شكل كيسه‌اي بهتر است يا به شكل فله‌اي؟
 

اگر دم كردن به نحوي باشد كه ماده موثري وارد آب شود تفاوتي ندارد كه كيسه‌اي مصرف كنيم يا فله‌اي ولي هر چه گياه به شكل خرد و پودرشده باشد، بهتر است و مواد آنها بهتر استخراج مي‌شود. از ميان دمنوش‌ها تنها چاي است كه پودر آن كيفيت پايين‌تري دارد و اگر زياد دم بكشد مواد تلخ آن بيشتر مي‌شود و مزه‌اش تغيير مي‌كند و زمينه يبوست فراهم مي‌شود.

جناب دکتر! لطفا براي طرفداران آيس‌تي هم توضيح دهيد آيا مصرف چاي به اين شکل صحيح است و خواص آن در اين صورت تغيير خواهد کرد؟
 

در دهه‌هاي گذشته به‌طور آزمايشگاهي
روش‌هاي مختلف مصرف چاي مورد بررسي قرار گرفته است. يعني ما فرآورده‌هاي قديمي را داريم به نام دم‌کرده يا جوشانده يا خيسانده. اينها اشکال دارويي و سنتي هستند که اولين بار جالينوس نزديک به 800 سال پيش آنها را به صورت علمي جدا و به نام داروسازي جالينوسي يا گالينيکال پايه گذاشت. اين اشکال هم‌اکنون از نظر علمي ثابت شده و مورد قبول اند و در اين ميان، چاي دم‌کرده اثرات خوبي دارد اما اگر چاي جوشانده شود، بو و مزه‌اش تغيير کرده و خاصيت يبوست‌آور پيدا مي‌کند. اينکه ما مواد گياهي را در چه شرايطي و کدام قسمت‌شان را در حلال استفاده کنيم، بسيار مهم است. معلوم نيست چاي‌هايي که امروزه بسيار مد شده، (مثل آيس‌تي) در صورت مصرف به اين شكل چه قسمتي از آن استخراج مي‌شود و ماده استخراج شده چه فوايدي براي مصرف كننده دارد. مگر اينکه در شرايط آزمايشگاهي آزمايش کنيم و اثرات آن را بسنجيم. خوشمزه يا خوش‌رنگ بودن کافي نيست. همان‌طور که اگر چاي به شکل جوشانده مصرف شود مي‌تواند مضر باشد. ممکن است اگر به شکل خيسانده يا سرد هم مصرف شود اثرات مضري داشته باشد بنابراين لازم است کميت و کيفيت اين روش به طور علمي مورد آزمايش قرار گيرد.
منبع:www.salamat.com